Për të krijuar një ide më të qartë mbi këto shërbime, që tani pothuajse janë bërë domosdoshmëri për secilin, do të sqarojmë më shumë duke treguar llojet e tyre, mënyrat e përdorimit, përparësitë, gjithashtu edhe qëndrimin e jurisprudencës islame rreth këtyre llojeve.

1- Çfarë janë kartelat bankare

Kartelat bankare në gjuhën arabe quhen: “Bitakat el I`itiman” dhe janë kartela metalike apo plastike që i nxjerrin në përdorim bankat komerciale ose institucionet financiare dhe shërbejnë si pajisje me të cilën mund të tërheqim para ose të bëjmë pagesa të ndryshme. Me fjalë të tjera, poseduesi ka mundësi që me këtë kartelë të blejë ose të sigurojë para të gatshme nga institucioni i cili ia lëshon atë kartelë. Në të shënohet emri i mbajtësit, data e lëshimit, data e skadimit të afatit dhe numri i kartelës. Ajo përmban edhe fjalëkalimin me anë të cilit klienti futet në llogarinë e vet bankare dhe ky nuk shënohet në kartelë dhe këtë nuk e di askush përveç pronarit të saj.1

Asambleja Ndërkombëtare e Fikhut Islam i përkufizon kartelat bankare si vijon: “Dokument që e jep autoriteti kompetent (banka) për një person fizik apo juridik2, bazuar mbi një marrëveshje mes tyre.  Kjo (marrëveshje) i jep mundësi poseduesit të shesë dhe të blejë si dhe të kryejë shërbime të tjera me atë që e merr në konsideratë këtë dokument (tregtari), pa e paguar çmimin në çast, për shkak se burimi (banka) e merr përsipër pagesën.”3.

2- Autoriteti kompetent për lëshimin e këtyre kartelave

Kartelat bankare lëshohen nga bankat të cilat kanë licencë prej institucioneve financiare ndërkombëtare të njohura dhe ato janë pronarët legjitimë të këtyre kartelave. Organizatat më të njohura janë:
– AMERICAN EXPRESS
– VISA
– MASTER CARD
– EURO CARD
– DINERS CLUB, etj.

3- Llojet e kartelave bankare

Në kohën bashkëkohore kemi disa lloje kartelash bankare dhe vazhdimisht kemi risi në lidhje me to, varësisht prej formave dhe kreativitetit që ofron konkurrenca nga bankat. Nëse fillojmë shtjellimin e të gjitha këtyre llojeve një nga një, atëherë do të nevojitet një zgjerim ndoshta edhe i bezdisshëm për lexuesin, prandaj do të bëjmë një ndarje të përgjithshme të këtyre llojeve duke i klasifikuar vetëm në dy lloje, pastaj do ta shtjellojmë secilin lloj në vete.

Këto dy lloje janë:
A. Kartela me mbulesë – kartelat e debitiit
B. Kartela pa mbulesë – kartelat e kreditit

A.   Kartelat me mbulesë – kartelat e debitit

Kartelat e debitit në gjuhën arabe quhen “bitaketu mugat-ta”, “kartela me mbulesë”, pasi mbulohet me llogarinë që klienti ka në bankë. Ndërsa në rajonin tonë këto kartela quhen edhe “kartela këmbimi”.

Kartela e debitit është kartelë klasike të cilën banka ia lëshon klientit që ka llogari bankare tek ajo. Kjo kartelë është e lidhur drejtpërdrejtë me llogarinë rrjedhëse të klientit dhe përmes saj mund të shfrytëzojë të gjitha të hollat që ka në atë llogari. Poseduesi i kësaj kartele bën tërheqjen kesh të këtyre të hollave përmes rrjetit të bankomatëve ATM4, në shtetin e tij dhe kudo në botë. Ai gjithashtu me këto kartela mund të blejë nëpër dyqane të ndryshme, që do të thotë se këto kartela zëvendësojnë paratë e gatshme duke evituar kështu rrezikun e humbjes apo vjedhjes. Kjo kartelë jep mundësinë e përdorimit të parave 24 orë në ditë, 7 ditë në javë, në çfarëdo kohe, në çfarëdo vendi.

Maestro dhe VISA Electron janë dy firmat më të njohura botërore të kartelave të debitit, që nënkupton se këto mund t’i përdorim në të gjitha bankomatët ku shohim shenjën e tyre.

Banka i regjistron transaksionet e klientëve të cilat bëhen përmes kësaj kartele kështu, që poseduesi mund të rishikojë shpenzimet e tij kur të dëshirojë dhe kjo i ofron klientit kontroll të plotë mbi paratë.

1) Dispozita sheriatike e kartelave të debitit

Nuk ka ndonjë pengesë që të konsiderohet i ndaluar ky lloj kartelash, prandaj dispozita e saj është se lejohet të përdoren për faktin se poseduesi i kësaj kartele vetëm bën tërheqjen nga llogaria e tij dhe nuk ka ndonjë kushtëzim që do të shpinte në kamatë apo diçka tjetër të ndaluar. Prandaj, pasi nuk ka ndonjë paqartësi në mënyrën e funksionimit të këtij lloji kartelash dhe nuk ka komplikime, asambletë shkencore bashkëkohore të fikhut nuk janë marrë me hulumtimin e këtij lloj kartelash.

2) Disa çështje që kanë të bëjnë me kartelat e debitit

Edhe pse theksuam se institucionet shkencore sheriatike nuk i kanë shtjelluar kartelat e debitit për shkak se klienti me këtë shërbim vetëm sa ka akses te paratë e depozituara në bankë dhe nuk ka komplikime në përdorimin e kartelave të debitit, megjithëkëtë ekzistojnë disa sqarime që janë bërë nga disa fukaha bashkëkohorë, të cilët kanë folur për këtë lloj kartelash. Në vazhdim do t`i përcjellim shtjellimet e këtyre çështjeve.

Çështja e parë: Pagesa e tarifës për shërbime administrative

Zakonisht ky lloj kartelash lëshohet gratis, por në disa banka bëhet pagesa mujore e shërbimeve administrative, qoftë edhe me një shumë formale sikurse 0.50 euro në muaj. Sido që të jetë, që klienti të paguajë një taksë si shpenzim administrativ në llogari të bankës, duke mos e bazuar atë shpenzim me përqindje, por në shpenzimet reale që ka bërë banka për ta lëshuar atë produkt, konsiderohet si procedurë e lejuar në Islam.5

Çështja e dytë: A lejohet blerja e arit e argjendit me kartelë debiti

Arsyeja se pse ngrihet kjo si problematikë është se ari dhe argjendi janë nga mallrat te të cilat ndodh kamata nëse shiten ose blihen me para duke mos dorëzuar dy mallrat në të njëjtën kohë. Me fjalë të tjera, nëse blihet ari apo argjendi me para, atëherë patjetër duhet që të shkëmbehen ato (ari dhe paratë) në të njëjtin tubim (dorë më dorë). Për këtë nuk lejohet që të shkojmë te argjendari e të blejmë ar me borxh dhe nëse blejmë kështu, atëherë kemi rënë në kamatë. Muhamedi, lavdërimi dhe paqja qofshin mbi të, thotë: “Nëse ndryshojnë këto lloje (mallrat kamatare), atëherë shisni si të doni me kusht që të jetë (shitblerja) dorë më dorë.”6

Por nëse shkojmë në argjendari dhe blejmë ar dhe në vend që të paguajmë me para të gatshme t`ia dorëzojmë kartelën bankare dhe ta bëjmë pagesën e shumës së nevojshme me kartelë direkt nga llogaria jonë, a është e lejuar kjo apo jo dhe pagesa në këtë mënyrë a nënkupton dorëzim të parave shitësit apo jo?

Përgjigja është se pagesa me kartelë është si të jetë pagesë me para të gatshme, pasi me këtë proces blerësi ia transferon paratë e nevojshme nga llogaria e tij në llogarinë e shitësit. Prandaj blerja e arit dhe e argjendit me këtë lloj kartele është e lejuar dhe nuk ka kurrfarë pengese7.

Çështja e tretë: Tërheqja e parave nga bankomatët që u takojnë bankave të tjera

Edhe kjo çështje është e rëndësishme që të sqarohet, pasi ngrihen pikëpyetje në lidhje me të dhe pagesat shtesë, që bëhen gjatë tërheqjes së parave nga bankomatët e bankave të tjera.

Shembulli i kësaj është se nëse posedojmë kartelë nga një bankë e caktuar dhe e përdorim atë në bankomatin e një banke tjetër, pra të tërheqim para nga bankomati i bankës tjetër në të cilin nuk kemi xhirollogari, a lejohet kjo apo jo?

Dijetarët bashkëkohorë në këtë kanë dy mendime: mendimi i parë është që nuk lejohet dhe mendimi i dytë që lejohet. Ata të cilët e kanë ndaluar këtë, thonë se gjatë tërheqjes së parave nga bankomati i bankës tjetër, bëhet një pagesë prej afërsisht dy eurosh e gjysmë. Pastaj,  gjatë këtij transaksioni ne marrim hua nga kjo bankë, e cila më vonë  e rikthen atë hua nga xhirollogaria jonë në bankën në të cilën i kemi të depozituara paratë tona. P.sh., nëse ne tërheqim 200 euro nga bankomati i ndonjë banke tjetër, atëherë në fakt kemi marrë borxh nga ajo bankë. Më vonë ajo bankë e rimerr borxhin, që na kishte dhënë neve, nga banka tek e cila ne kemi llogarinë tonë, vetëm se në këtë rast ajo nuk rimerr vetëm 200 euro, por i merr 202.5 euro. Prandaj ky transaksion ka përzierje me kamatë dhe është i ndaluar.

Me gjithë këto shtjellime, e sakta është se lejohet të tërheqim para nga bankomatët e bankave të tjera për shkak se në fakt ne gjatë kësaj tërheqjeje futemi në llogarinë tonë esenciale drejtpërdrejt dhe nga ajo tërheqim paratë. Pra, nuk është e saktë se tërheqim para nga llogaria e bankës tjetër (marrim hua nga banka tjetër, të cilën më vonë ajo e rimerr nga banka jonë). Kurse puna e bankës nga bankomati i së cilës bëjmë tërheqje është se ajo vetëm na e ofron shërbimin e qasjes dhe asgjë tjetër. Prandaj,  pagesa e 2.5 eurove, të cilën e fiton banka gjatë këtij transaksioni (nëse tërheqim para nga bankomati i ndonjë banke tjetër), është pagesë e shërbimit dhe e shfrytëzimit të bankomatit. Pa dyshim se aparatet (ATM) kanë shpenzime të ndryshme, sikurse pagesa e qirasë së vendit ku vendosen ato, pagesa e rrymës, servisimi i aparatit dhe mirëmbajtja, sigurimi i linjës telefonike ose linjës së internetit, etj. Për të gjitha këto bëhen shpenzime dhe banka ka të drejtë t`i kërkojë ato.

Prandaj, nga kjo që u shtrua më lart, kuptuam se nuk ka ndonjë turbullirë apo pengesë në lejimin e tërheqjes së parave nga bankomatët e bankave të tjera dhe lejohet marrja e shumës si tarifë e shpenzimeve administrative8.

Çështja e katërt: Mbitërheqja

Nëse i aprovohet klientit që të tërheqë shumë më të madhe sesa posedon në llogari, është e lejuar për të që të tërheqë, por të mos ketë kushtëzime për llogaritje të kamatës gjatë kësaj, qoftë edhe nëse nuk arrijmë të bëjmë pagesën në afatin e paraparë9. Për këtë do të flasim më gjerësisht kur të shtjellojmë llojin e dytë të kartelave.